Scherpenzeel is als dorp ontstaan in het grensgebied tussen Utrecht en het oude Gelre. De ligging bij een kasteel op een hoge dekzandrug tussen de drassige moerassen van de Gelderse Vallei is bepalend geweest voor de groei van het dorp. De Grebbelinie en de Lunterse beek liggen op een steenworp afstand, terwijl Huize Scherpenzeel en landgoed Scherpenzeel het dorp en omgeving allure geven. Het levert Scherpenzeel een rijk cultureel erfgoed op. Dit is onder meer terug te zien aan de Grote Kerk in het centrum, de historische boerderijen en de monumenten uit de wederopbouwtijd. Tenslotte zijn er archeologische waarden terug te vinden in met name het centrum en het buitengebied van de gemeente.
Cultureel erfgoed
Overal in onze gemeente komen bijzondere gebouwen/objecten voor zoals woonhuizen en kerken. Cultuurhistorisch waardevolle of beeldbepalende panden zijn op de cultuurhistorische inventarisatiekaart vastgelegd. We streven naar een zorgvuldige omgang met ons erfgoed. Het biedt kansen voor het ontwikkelen van de gemeente en het versterken van de lokale identiteit. We geven richting aan hoe we omgaan met erfgoed, stellen prioriteiten en maken keuzes zodat we erfgoed kunnen beschermen en benutten. We stimuleren het behouden, beleven en beschermen van ons erfgoed voor huidige en toekomstige generaties. Cultureel erfgoed is voor gemeente Scherpenzeel de basis voor de ruimtelijke kwaliteit. Daarnaast houden we bij ruimtelijke plannen rekening met erfgoed. Bij de aanvang van (ruimtelijke) planvorming voor nieuwe ontwikkelingen staan we bewust en verantwoord stil bij de optie van het toepassen van culturele planologie. Erfgoed is daarbij het vertrekpunt en inspiratiebron voor plannen.
Archeologie
In de gemeente Scherpenzeel zijn er gebieden met een (zeer) hoge kans op het aantreffen van archeologische resten. Er zijn archeologische resten van jagers/verzamelaars, zoals vuurstenen werktuigen, gevonden. Ook van de eerste landbouwers is een geslepen stenen bijl gevonden. Veel vragen over de geschiedenis van Scherpenzeel zijn nog onbeantwoord. De archeologische resten moeten dit verhaal vertellen maar liggen voorlopig nog veilig opgeborgen in de bodem. We willen dit zoveel mogelijk behouden en alleen als het niet anders kan opgraven. In de Archeologische beleidsadvieskaart is de archeologische verwachtingswaarde van een gebied of perceel te vinden. Per verwachtingswaarde stellen we andere eisen. In het beleid is een overzicht opgenomen van de normen die bepalen of archeologisch onderzoek nodig is. We verbeteren zo onze omgang met archeologische resten als bron van informatie over het lokale verleden en via het benutten ervan bij de verdere ontwikkeling van de gemeente (bijv. op het gebied van toerisme en recreatie).
Landschap
Het landschap van Scherpenzeel is een weerspiegeling van eeuwen hard werken. Uit deze ontstaansgeschiedenis is het huidige grondgebruik en zichtbare landschap ontstaan. Kenmerkend is het besloten kampenlandschap dat bestaat uit kleine boerderijkampen met houtwallen en verspreide bosjes. Dit landschap vindt zijn oorsprong in de late middeleeuwen toen de waterhuishouding in de Gelderse Vallei verbeterde. Het gebied rondom Gooswilligen is een jonger gebied. Het is een heide- en broekontginning met een meer strakke verkaveling en meer openheid. De wegen die de verschillende huizen en clusters van gebouwen met elkaar verbonden hadden laanbeplanting. Niet overal zijn deze kenmerkende bomenrijen nog aanwezig.
Cultuurhistorische waardenkaart, download hier de kaart op hoge kwaliteit (let op: deze is 22MB)
Zeker in Scherpenzeel Noord en enkele delen van Zuid is dit oorspronkelijke landschap nog zichtbaar en beleefbaar. Deze landschapswaarden beschermen we voor de toekomst. De landschapswaarden en -structuren maken onze gemeente en onze identiteit willen we behouden of zelfs versterken. We hechten aan ons waardevolle landschap. Scherpenzeel is uniek door haar groene landschappelijke karakter. Het draagt bij aan onze identiteit. We willen niet dat verstedelijking, waarbij dorpen en steden steeds groter worden, ervoor zorgt dat we straks geen mooie open landschappen hebben.
Met een landschappelijk inpassingsplan kan een initiatiefnemer aantonen hoe het initiatief onze landschappelijke waarden behoudt of zelfs versterkt.
Landgoed Scherpenzeel
Rondom ons dorp liggen de landerijen van Landgoed Scherpenzeel. Het landgoed is een familiebezit, maar is tegelijkertijd belangrijk voor de historie, uitstraling en kwaliteiten van Scherpenzeel. De kern van het landgoed ligt in de gemeente Scherpenzeel, en het waaiert uit naar noord en zuid, in de gemeenten Barneveld, Woudenberg en Utrechtse Heuvelrug. Oorspronkelijk was Scherpenzeel een "Heerlijkheid", dat is een huis met landerijen waar 'heerlijke rechten' aan verbonden waren. Huize Scherpenzeel is een rijksmonument en daarnaast bestaat bijna 1/3 van het gemeentelijke grondoppervlak uit landgoedgrond. Landgoed Scherpenzeel is een belangrijke partner voor de gemeente Scherpenzeel als het gaat om de fysieke leefomgeving. Ons gezamenlijk doel is dat nieuwe ontwikkelingen het aantrekkelijke groene landschap en de cultuurhistorische waarden versterken. Samen willen we ook in de toekomst blijven werken aan het behoud en verder versterken van het Landgoed Scherpenzeel.
Relatie met: Groene omgeving, Wonen, Agrarische sector, Duurzaamheid en klimaat, Recreatie en toerisme
